Kampania #NoExcuse 16 dni przeciwko przemocy
Temat przemocy ekonomicznej jest nieprzyjemny. Nikt nie chce o tym głośno mówić, ani tym bardziej przyznawać się do tego, co (być może) dzieje się w rodzinie czy wśród znajomych. Zjawisko wiąże się ze wstydem, poczuciem wykluczenia, a także odbija się na zdrowiu psychicznym. Tymczasem nie zawsze wiadomo, gdzie ta przemoc się zaczyna i co z nią zrobić.
Pierwsze zdanie z tytułu artykułu może brzmieć kontrowersyjnie. Nie chodzi oczywiście o to, żeby nakazywać kobiecie pracować, jeśli podjęła decyzję o rezygnacji z aktywności zawodowej. Może mąż/partner zarabia dobrze? A może ona wcale nie ma ochoty pracować zarobkowo i woli zajmować się dziećmi/kotami (wstaw: dowolnie). Problem zaczyna się wtedy, gdy u niej następuje zmiana i na przykład od nowego roku postanawia znaleźć pracę, a on jej tego zabrania. Albo gdy wydziela jej pieniądze i kontroluje wydatki. Na pewno czujesz, że jakaś granica została tutaj przekroczona.
Przemoc ekonomiczna: konwencja
Ten rodzaj przemocy jest bardzo subtelnym zjawiskiem, które czasami trudno dostrzec i mu przeciwdziałać. Źródłem, do którego warto się odwołać, jest Europejska Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Dokument zawiera wyjaśnienie pojęcia i określa ramy prawne, nakładając na poszczególne państwa wytyczne służące do ochrony ofiar. O przemocy możemy dowiedzieć się z Konwencji, że to: „naruszenie praw człowieka oraz formę dyskryminacji kobiet, w tym wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które prowadzą lub mogą prowadzić do fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej szkody lub cierpienia kobiet, w tym również groźby takich aktów, sytuacje przymusu lub arbitralnego pozbawienia wolności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym”. Jak jednak bywa w praktyce, z egzekowaniem konsekwencji wobec naruszeń kobiet w Polsce bywa różnie, szczególnie ostatnimi czasy…
Cicho wszędzie, głucho wszędzie
Problem przemocy ekonomicznej jest w zasadzie nieobecny w mediach. Nie ma większych statystyk, które mogłyby przybliżyć skalę zjawiska w Polsce.
Najnowsze dane dotyczące przemocy ekonomicznej wobec kobiet w Polsce pochodzą z badania przeprowadzonego przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” w 2022 roku. Badanie to objęło 1000 kobiet, które doświadczyły przemocy w rodzinie. Z badania wynika, że przemoc ekonomiczna wobec kobiet jest bardzo powszechnym problemem. Aż 77% kobiet, które doświadczyły przemocy w rodzinie, było dotkniętych przemocą ekonomiczną.
Można spojrzeć na to z perspektywy zatrudnienia kobiet, ponieważ przemoc ekonomiczna jest ściśle sprzężona z aktywnością zawodową kobiet. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego z 2022 roku, blisko 61% osób biernych zawodowo stanowiły kobiety w wieku 18-89 lat. To jednak nie wyklucza istnienia tego rodzaju przemocy u kobiet aktywnych zawodowo. Chcąc zawęzić te dane pod kątem wieku kobiet (18-59 lat), otrzymujemy taką statystykę: ponad 75% biernych zawodowo Polek nie pracuje ani nie poszukuje pracy z powodu opieki nad dziećmi lub innych obowiązków rodzinnych? To około 2 miliony kobiet, które pozostają bez pracy!**
Przyczyny przemocy ekonomicznej
Tymczasem, przemoc ekonomiczna to jedna z 4 głównych rodzajów przemocy wobec kobiet (fizyczna, psychiczna, seksualna) i najbardziej przemilczana. Gdzie leży powód? Przede wszystkim w kulturowym i społecznym postrzeganiu swoich ról, a raczej ich wykrzywieniu. W Polsce utarło się, że kobieta powinna pełnić przede wszystkim rolę matki i opiekunki, a dopiero potem myśleć o pracy i aktywności zawodowej. Warto wziąć po uwagę fakt, że historia równouprawnienia kobiet i mężczyzn w Polsce ma dopiero 105 lat. To krótki proces.
Dodatkowo, pieniądze to temat tabu. A zachowania przemocowe są bagatelizowane, dlatego często nie wyciaga się konsekwencji wobec oprawcy. W patriarchalnym, tradycyjnym społeczeństwie, utarło się przekonanie, że to mężczyzna jest “głową rodziny” i to on trzyma pieniądze i sprawuje nad nimi władzę.
Przemoc ekonomiczna: jak się objawia?
Po czym rozpoznać przemoc ekonomiczną?
- partner zabrania Ci iść do pracy, wymyślając wymówki lub szantażując Cię (na przykład argumentem, że musisz zająć się dziećmi),
- partner wydziela Ci pieniądze/ogranicza dostęp do konta i samodzielnie decyduje o oszczędnościach, wydatkach bez Twojej zgody i/lub wiedzy,
- nie masz pełnego obrazu sytuacji finansowej (nie wiesz, ile zarabia partner, ponieważ ukrywa dochody albo manipuluje ich wysokością),
- jesteś zależna finansowo od partnera i bardzo źle się z tym czujesz,
- partner nie płaci alimentów albo manipuluje faktycznymi dochodami, żeby płacić jak najmniej,
- w sytuacji rozwodu partner manipuje Twoimi środkami, majątkiem lub usiłuje pozbawić Cię wsparcia finansowego,
- partner zmusza Cię do pracy za darmo (na przykład w swojej firmie),
- partner utrudnia Ci dostęp do edukacji.
Te przykłady mogą współistnieć z przemocą psychiczną, fizyczną lub seksualną.
Skutki przemocy ekonomicznej
Efekty przemocy ekonomicznej są bardzo poważne i obejmują wiele aspektów:
- zależność od partnera w sferze ekonomicznej, brak sprawczości w obszarze aktywności zawodowej czy edukacji,
- niebezpieczeństwo zadłużenia, bezrobocia, znikomych środków finansowych, a nawet bezdomności,
- zrujnowane zdrowe psychiczne, obniżony nastrój, ryzyko nerwicy, depresji, zespołu stresu pourazowego i in.
- ryzyko ograniczenia kontaktów towarzyskich, brak swobodnej wymiany myśli, poglądów i zmniejszona szansa na powrót do zawodowej i społecznej aktywności, obniżenie jakości życia.
- gospodarcze koszty przemocy ekonomicznej – płacą nie tylko ofiary własnym zdrowiem, ale także społeczeństwa i państwo. Koszty są zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie, materialne i niematerialne. Na przykład koszty wynagrodzeń pracowników socjalnych w placówkach ratujących życie i zdrowie kobiet są bezpośrednimi kosztami materialnymi.
Czy wiesz, że w Egipcie każdego roku traci się około 500 000 dni roboczych z powodu przemocy małżeńskiej, a sektor zdrowia ponosi ponad 14 milionów dolarów kosztów, aby obsłużyć tylko jedną czwartą (600 000) osób, które przeżyły przemoc*.
Przemoc ekonomiczna: co można z tym zrobić? #NoExcuse
Pierwszą i podstawową rzeczą, jest wprowadzenie dyskusji na ten temat w społeczeństwie, w mediach. Mówmy o tym głośno. Kierujmy się empatią i językiem, który nie wyklucza (unikajmy sformułowań: “Ja się z tym nie spotkałam, mój mąż nie zabrania mi pracować, więc to pewnie naciągane” albo: “To typowy lewacki głos, lepiej się zająć się poważniejszymi problemami, na przykład inflacją czy trudnościami w dostepie do służby zdrowia”). Jak widzisz, przemoc ekonomiczna wiąże się tak naprawdę z pieniędzmi i dostępem do nich (gospodarka traci, ponieważ kobiety i mężczyźni nie zarabiają równych kwot, istnieje tzw. gender gap, to temat na inną dyskusję. Te kobiety, które są ofiarami przemocy ekonomicznej, po uwolnieniu się z kręgu przemocy, mają trudności z negocjacją wynagrodzenia. Często też chorują i potrzebują pomocy lekarskiej – dlatego to wszystko są naczynia połączone i w interesie nas wszystkich jest to, żeby obu płciom zapewnić bezpieczeństwo i równy dostęp do finansów.
Jeśli jesteś ofiarą przemocy ekonomicznej/psychicznej/seksualnej/ fizycznej, zwróć się do Niebieskiej Linii. Pod tym linkiem znajdziesz szczegóły i edukacyjne materiały. Uzyskasz tutaj profesjonalną pomoc.
Korzystajmy z akcji i kampanii edukacyjnych organizacji pozarządowych. Bardzo często można w taki spoósb uzyskać darmowe wsparcie, konsultacje prawników, skuteczne metody poszukiwania pracy.
Dbaj o siebie, droga kobieto! Dbaj też o inne kobiety. Czytaj, edukuj się, rozmawiaj. Działaj i szukaj wsparcia.
Źródła:
*https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures#83923
** GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, 2023.
